Αρχαιολογικοί χώροι
Σε θέση εξαιρετικά στρατηγική για τον έλεγχο των στενών του Ελλησπόντου και τη ναυσιπλοΐα, η Λήμνος αποτελεί σημαντικό κέντρο του πολιτισμού του βορειοανατολικού Αιγαίου, που άνθησε κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3200 - 2000 π.Χ.).Λόγω της μακραίωνης ιστορίας του νησιού υπάρχουν αξιολογότατοι αρχαιολογικοί χώροι με σημαντικότερους τον οικισμό της Πολιόχνης στα βορειοανατολικά του νησιού, την αρχαία Ηφαιστεία και το Ιερό των Καβείρων στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού. Στη δυτική πλευρά του νησιού αξιολογότεροι αρχαιολογικοί χώροι είναι τα ευρήματα του προϊστορικού οικισμού της Μύρινας στα Ρηχά Νερά και ο Ναός της Αρτέμιδος στον Αυλώνα.
Στο Κουκονήσι, μικρή νησίδα στον κόλπο του Μούδρου, εντοπίστηκε οικισμός, σύγχρονος με τις φάσεις ακμής της Πολιόχνης. Κατοικήθηκε έως τη μυκηναϊκή εποχή (1400 - 1100 π.Χ.). Κοντά στο χωριό Ρεπανίδι, στη θέση Ανυπάτης, βρέθηκαν ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής κοντά σε μεταβυζαντινή εκκλησία.
Στο λόφο του Κάστρου σώζονται λείψανα του λεγόμενου «πελασγικού τείχους» Στην έξοδο της πόλης προς τον Μούδρο βρέθηκε μεγαρόσχημος ναός της χθόνιας Αφροδίτης μαζί με τάφους (2 ος αι. π.Χ. - 2 ος αι. μ.Χ.). Στη ρωμαϊκή εποχή χρονολογούνται οι λιμενικές εγκαταστάσεις και το αποχετευτικό σύστημα της πόλης.
Οι αρχαιολογικοί χώροι της Λήμνου θεωρούνται από τους πιο σημαντικούς σε Ελληνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο και είναι σίγουρο ότι θα κερδίσουν την προσοχή και το ενδιαφέρον κάθε επισκέπτη.
Η Ηφαιστεία και το αρχαίο θέατρο
Η Ηφαιστία, αποτελούσε κατά τους ιστορικούς χρόνους, τη δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Λήμνου μετά τη Μύρινα. Ήταν χτισμένη κοντά στο Κοντοπούλι, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, 35 χλμ. από την Μύρινα. Ήταν σημαντικό λιμάνι, κτισμένη από τους Πελασγούς και ήκμασε κατά την αθηναϊκή, ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο. Αποτελούσε την έδρα της αρχαιοελληνικής θρησκείας στο νησί. Προστάτης της πόλης ήταν ο θεός Ήφαιστος, στον οποίο οφείλει το όνομά της. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μεγάλο ιερό αφιερωμένο στη Μεγάλη Θεά Λήμνο, Το ιερό της Μεγάλης Θεάς, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τον 8ο μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. υπάρχει ακόμη και σήμερα πάνω στο λόφο δίπλα από το αρχαίο θέατρο. Έχουν βρεθεί κομμάτια από το άγαλμα της γυναικείας θεότητας που λατρευόταν στο ιερό. Το όνομα της θεάς δεν αναγράφεται στις επιγραφές που έχουν βρεθεί, αλλά οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι ανήκει στη Μεγάλη Θεά της Λήμνου. Μετά τις ανασκαφές, ήρθε στο φως μια ολόκληρη πόλη με κατοικίες, ιερά τοπικών αλλά και πανελλήνιων θεών, δημόσια κτίρια, λουτρά και μια μεγάλη καμένη νεκρόπολη. Το σημαντικότερο μνημείο που έχει έρθει στο φως με τις ανασκαφές μέχρι σήμερα είναι το θέατρο. Είναι κτισμένο στη βορειοανατολική πλευρά της χερσονήσου της Παλαιόπολης, στο στενότερο σημείο της και στην πλαγιά ενός χαμηλού λόφου, απέναντι, στη χαμηλή οροσειρά Καστροβούνι, Η κατασκευή του θεάτρου διήλθε διαφορετικές οικοδομικές φάσεις. Η κατασκευή του λίθινου θεάτρου της Ηφαιστίας, κατατάσσεται μεταξύ των αρχαιότερων και σπουδαιότερων του ελληνικού κόσμου, τοποθετείται στο τέλος του 5ου ή τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Η Ηφαιστία εγκαταλείφθηκε οριστικά το 13ο αιώνα εξαιτίας της φυσικής καταστροφής που υπέστη το λιμάνι της .Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στην περιοχή αυτή είχε το εργαστήριο του ο Ήφαιστος κι εκεί δίδαξε στους Λημνίους την τέχνη της σιδηρουργίας
Πολιόχνη
Στη θέση Καμίνια, κάτω από το ακρωτήρι Βοροσκόπος, βρίσκονται τα λείψανα της προϊστορικής Πολιόχνης.Η Πολιόχνη, παραθαλάσσιος οικισμός της πρώϊμης εποχής του Χαλκού -3η χιλιετία π.Χ- απέναντι από την Τροία, είναι ένας από τους καλύτερα διατηρημένους, οχυρωμένους, προϊστορικούς οικισμούς της Ελλάδας. Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους και σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς στο χώρο του Αιγαίου και αναφαίρετε ως η πρώτη πόλη της Ευρώπης
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από τους Ιταλούς, την περίοδο 1931-36 και έφεραν στο φως τέσσερις διαδοχικούς οικισμούς διαφορετικών ιστορικών περιόδων, κτισμένους τν ένα επάνω στα θεμέλια του άλλου. Τα αρχιτεκτονικά μέλη της αρχαιότερης πόλης, τοποθετούνται στην 3η χιλιετία π.Χ. και ο πολιτισμός αυτός σύμφωνα με τους ιστορικούς άκμασε την ίδια εποχή με την Τροία.
Ο οικισμός διέθετε αποχετευτικό δίκτυο, πλακόστρωτους δρόμους, με δημόσια πηγάδια και κτήρια δημόσιου χαρακτήρα όπως το «βουλευτήριο» και τη «σιταποθήκη». Επίσης τα ευρήματα μαρτυρούν ένα σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο που ανέπτυξε πρωτοπόρο τεχνολογία στον τομέα αυτό και συμφωνούν με τη μυθολογική ιστορία της Λήμνου, όπου είχε το εργαστήριο του ο χαλκουργός Ήφαιστος. Η Πολιόχνη είναι γνωστή και με το όνομα Επτάπολις, καθώς με τις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν επτά διαδοχικοί οικισμοί.
Το τέλος της «ζωής» της τοποθετείτε γύρω στο 1600π.Χ και φαίνεται να οφείλεται σε φοβερό σεισμό ή σε μεγάλες γεωλογικές μεταβολές. Συμπίπτει με την καταστροφή της Σαντορίνης από την έκρηξη του ηφαιστείου της.
Καβείριο
Το Καβείριο της Λήμνου, που ήρθε στο φως έπειτα από ανασκαφές το 1937-1939, αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα ιερά σ’ ολόκληρο το Αιγαίο. Βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου στο βόρειο τμήμα του νησιού,τρία χιλιόμετρα βόρεια της Ηφαιστείας (στη θέση Χλόη) και βρέχεται από τη θάλασσα. Χτίστηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. και αποτελούνταν από αίθουσες τελεστήρια, όπου πραγματοποιούνταν τελετές μύησης, τα λεγόμενα Καβείρια μυστήρια. που σχετίζονταν με την αναγέννηση της φύσης και τη γονιμότητα.Παρόλο που το τελεστήριο καταστράφηκε δύο φορές από πυρκαγιά, οικοδομήθηκε ξανά και παρέμεινε ως τόπος λατρείας μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με μελέτες, το Καβείριο αποτελεί το αρχαιότερο τελεστήριο σε ολόκληρη την Ελλάδα. προγενέστερο και σημαντικότερο ακόμη και από εκείνο της Σαμοθράκης. Το ιερό ήταν αφιερωμένο στη λατρεία των Καβείρων, Κάβειροι λέγονταν τα παιδιά που είχε αποκτήσει ο Ήφαιστος με την Καβειρώ και θεωρούνταν προστάτες των σιδηρουργών. Λόγω της ηφαιστειακής φύσης του νησιού αναπτύχθηκαν πολύ νωρίς χθόνιες λατρείες της Γης, του Ηφαίστου και των Καβείρων. Τα ερείπια που βρέθηκαν εκεί χωρίζονται με ένα χαντάκι. Στη μια πλευρά υπάρχει ένα τελεστήριο ή αίθουσα μυήσεως, ένα ανάκτορο και μια στοά. Στην άλλη ένα μεγάλο τελεστήριο, με 12 δωρικές κολόνες στην πρόσοψή του. Πρόκειται για νεότερο οικοδόμημα, Ελληνιστικής Περιόδου. Από το ιερό αυτό εμπνεύστηκε ο Αισχύλος την τραγωδία του “Κάβειροι”.
Ο Ναός της Αρτέμιδος
Λίγο έξω από την Μύρινα, σε απόσταση 2 χλμ, στην περιοχή του Αυλώνα, αποκαλύφθηκαν τα εντυπωσιακά λείψανα ενός εκτεταμένου ιερού προς τιμή της Αρτέμιδος. Το ιερό ήρθε στο φως την εποχή που γίνονται εργασίες για την κατασκευή ενός ξενοδοχειακού συγκροτήματος. Η ανασκαφή έγινε με έξοδα του ιδιοκτήτη του οικοπέδου και αποκάλυψε ένα συγκρότημα με αψιδωτά κτίρια κτισμένα σε διαδοχικές φάσεις. Ο κύριος χώρος της λατρείας με τον βωμό στο κέντρο του είναι υπαίθριος κι αυτό εξηγείται από το ότι η Άρτεμη της Λήμνου λατρεύεται ως Σελήνη, ως ουράνια θεότητα. Στα πλάγια του κεντρικού λιθόστρωτου χώρου υπάρχουν δωμάτια για τη λατρεία και γύρω συγκροτήματα για τη διαμονή των επισκεπτών και βοηθητικοί χώροι. Το ιερό περικλείεται από διπλό περίβολο. Στην βορειοδυτική άκρη βρίσκεται μια μακρόστενη αίθουσα με έδρανα, όπως στο Καβείριο. Ανήκει στην Ελληνιστική Εποχή και πιθανόν είναι χώρος συγκέντρωσης και μύησης πιστών. Έχουν βρεθεί ένας θυσιασμένος νεαρός ταύρος, ειδώλια ταύρων, αγγεία, νομίσματα και άλλα αντικείμενα από τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι το τέλος των ελληνιστικών χρόνων. Τα οικοδομικά λείψανα αυτού του ιερού, ενσωματώθηκαν στο χώρο του ξενοδοχείου, αφού η ανέγερσή του στάθηκε αφορμή της ανασκαφής.
Προϊστορική Μύρινα
Η προϊστορική Μύρινα, δηλαδή, ένα τμήμα της, αφού ακόμη ανασκάπτεται, εκτείνεται στο βόρειο τμήμα της σημερινής πόλης από τον λόφο της Λέσχης Αξιωματικών και το κτήμα της Μητρόπολης, μέχρι τον χαμηλό λόφο κοντά στην παραλία Ρηχά Νερά. Τα πρώτα δείγματα αθρώπινης κατοικίας στη Μύρινα εμφανίστηκαν την Ύστερη Νεολιθική εποχή, την 4η χιλιετία π.Χ. Ο οικισμός αναπτύσσεται την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Η Μύρινα εξελίχθηκε σε αστικό κέντρο, με τους πρώτους κατοίκους να εγκαθίστανται στην περιοχή Ρηχά Νερά στην οποία βρίσκεται και ο Αρχαιολογικός χώρος. Τα λίγα κατάλοιπα των κλασικών χρόνων που έχουν βρεθεί ως τώρα δείχνουν ότι η κλασική Μύρινα απλώνονταν περίπου στην ίδια έκταση με τη σημερινή. Με την πάροδο των χρόνων η Μύρινα επεκτάθηκε και το 2600-2000 π.Χ. έφτασε να έχει πληθυσμό 3.500 χιλιάδες κατοίκους και να καταλαμβάνει 80.000 στρέμματα. Άλλα ευρήματα μαρτυρούν ότι η Μύρινα βρισκόταν σε ακμή τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Στον αρχαιολογικό χώρο θα βρείτε έναν πρώιμο πολεοδομικό σχεδιασμό, τους λιθόκτιστους αγωγούς για το αποχετευτικό σύστημα και τα μικρά λιθόστρωτα δρομάκια μεταξύ των σπιτιών. Στα ανατολικά της πόλης έχει ανακαλυφθεί νεκροταφείο των ρωμαϊκών χρόνων και σε ιδιωτικό οικόπεδο κοντά στο λιμάνι ένας τοίχος με αποχετευτικό σύστημα με πήλινους αγωγούς, τμήμα μεγάλου τεχνικού έργου της εποχής. Την 4η- 3η χιλιετία π.Χ. εξελίχθηκε σε αστικό κέντρο Με την πάροδο των χρόνων η Μύρινα επεκτάθηκε και το 2600-2000 π.Χ. έφτασε να έχει πληθυσμό 3.500 χιλιάδες κατοίκους και να καταλαμβάνει 80.000 στρέμματα. Άλλα ευρήματα μαρτυρούν ότι η Μύρινα βρισκόταν σε ακμή τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Στον αρχαιολογικό χώρο θα βρείτε έναν πρώιμο πολεοδομικό σχεδιασμό, τους λιθόκτιστους αγωγούς για το αποχετευτικό σύστημα και τα μικρά λιθόστρωτα δρομάκια μεταξύ των σπιτιών. Στα ανατολικά της πόλης έχει ανακαλυφθεί νεκροταφείο των ρωμαϊκών χρόνων και σε ιδιωτικό οικόπεδο κοντά στο λιμάνι ένας τοίχος με αποχετευτικό σύστημα με πήλινους αγωγούς, τμήμα μεγάλου τεχνικού έργου της εποχής. Την 4η- 3η χιλιετία π.Χ. εξελίχθηκε σε αστικό κέντρο 
